این هنرمند خوشنویس در سـال 1364 دکتری درجه یک هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرد. وی در حال حاضر مدیرعامل انجمن خوشنویسان ایران است. این هنرمند، کتاب‌های بسیاری از شاعران بزرگ ایران را چندین مرتبه با خطوط مختلف، خوشنویسی کرده و قرآن تنها کتابی است که یک‌بار به‌طور کامل به خوشنویسی آن پرداخته و 20سال زمان صرف نوشتن آن کرده است. نـگـارش گلچینی از نـهج‌البلاغه، چهار بار خوشنویسی غزلیات حافظ، دو مرتبه خوشنویسی دوبیتی‌های باباطاهر، چهار بار خوشنویسی رباعیات عمرخیام نیشابوری، نـگـارش اشـعـار سـعـدی، هاتف اصفهانی، صـائـب تـبریزی و... بخشی از فعالیت‌های هنری این استاد خوشنویس است. این آثار در قالب کتیبه، سیاه‌مشق، چلیپا، شمسه، نستعلیق و زینتی نوشته شده‌اند. این هنرمند خوشنویس معتقد است یکی از مشکلات جامعه خوشنویسی ایران این است که مربیان به گرفتن گواهینامه بسنده می‌کنند و از کسب دانش دست می‌کشند. گفت‌وگوی ما را با این هنرمند پیشکسوت خوشنویسی بخوانید.
- درباره انواع خطوط برای ما توضیح بدهید که چند نوع خط داریم و چند نوع خط مختص ایران بوده است؟
بین خوشنویسان ما معمولا خطوطی که بیشتر متداول هستند و مورد استفاده قرار می‌گیرند نستعلیق، شکسته‌نستعلیق، نسخ، ثلث و رقاع هستند. البته خط معلی و نقاشی‌خط هم رایج هستند و طوری است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. در این بین خط نستعلیق مختص ایران است. همانطور که می‌دانید خط نستعلیق عروس خوشنویسی است چون حواشی و زیر و زبر ندارد و طوری است که باید خوشنویس زحمات زیادی بکشد تا بتواند شباهت حروفی که در صفحه به‌وجود می‌آورد، به‌گونه‌ای همه نزدیک هم و به یک شیوه باشد؛ یعنی مشخص باشد که یک‌نفر این کار کرده است. مثلا میرعماد که در قرن یازدهم در دوران صفویه می‌زیسته، از نسل گذشته خود در 650 سال پیش، از سلطان علی مشهدی و تبریزی که اینها مربیان او بوده‌اند، استفاده بهینه کرده و در شکوفایی هنر خوشنویسی به‌نوعی تعالی به‌وجود آورده است. در واقع هنر مانای خوشنویسی ایران به‌نوعی مدیون این هنرمند پرآوازه است.
- ممکن است یک‌نفر شکسته‌نویس خوبی باشد ولی خط نستعلیق را به‌عنوان مادر خطوط نتواند درست بنویسد؟
اگر نستعلیق‌نویس شده باشد و به سمت شکسته رفته باشد، خطوطش زیباتر می‌شود ولی برخی از دوستان جوانی که حتی مقام استادی هم گرفته‌اند، در خط نستعلیق قدرت و تسلط کافی مثل شکسته ندارند. چرا که اساسا خط شکسته به‌خاطر رقص قلمی که دارد برای شادی‌هاست اما خط نستعلیق برای مضامینی به‌کار می‌رود که حرمت بیشتری دارد. مثلا میرزا غلامرضا خط نستعلیق را به کمال رسانده که از خط درویش این مهارت را پیدا کرده بود.
- چرا در خط شکسته خیلی دقیق نمی‌توان نوشته‌ها را تشخیص داد، یعنی برخی اشعار را نمی‌توانند بخوانند؛ این مشکل از کجاست؟
ببینید، در خط شکسته قلم را از روی کاغذ کمتر برمی‌دارند و حروف به‌هم وصل است. حالا اگر کسی خط شکسته را مطالعه‌ای نداشته باشد، سخت‌‌تر می‌تواند بخواند. حتی وقتی استاد کابلی توانستند خط شکسته را در ایران به‌وجود آورند اغلب با خط نستعلیق زیر آن توضیح می‌دادند که منظور چیست. اما لطافت‌های خط شکسته چون شادابی در آن وجود دارد بیشتر است. گاهی اوقات من هم اگر کتابی را بخواهم هدیه بدهم ممکن است با خط شکسته بنویسم.
- منظورتان تأثیری است که هنر در جامعه می‌تواند داشته باشد؟
بله چون هنرمند با چشم و دست و دل خود کار می‌کند به‌خودی خود به سمتی می‌رود که لذت بهره‌مندی معنوی و اجتماعی بیشتری کسب کند. خصوصا جوانی که خوشنویسی می‌کند چون می‌خواهد زیبایی و تنوع در کارش بیشتر شود مجبور به انتخاب شعر و متن خوب است بنابراین باید مطالعه خود را بیشتر کند و مطالعه بیشتر منجر به نوشتن متن‌هایی با پیام‌های برتر و درک بهتر زیبایی‌های جهان می‌شود و در نهایت تمام این مسائل جامعه را به‌سمت و سوی معنویت و کمال می‌رساند.
- استاد، سیاه مشق هنگام خوشنویسی با چه هدفی نوشته می‌شود؟
معمولا خوشنویس مثل یک دونده یکصد متر می‌ماند که صدمتر را در 9ثانیه و اندی می‌دود اما قبل از آن حداقل یک‌ساعت خودش را گرم می‌کند. بنابراین خوشنویس هم وقتی می‌خواهد خوشنویسی کند اغلب با سیاه‌مشق دستش را گرم می‌کند. اما مدتی است که سیاه مشق خودش به‌صورت یک کار هنری درآمده. سیاه مشق فقط برای گرم کردن دست است ولی گاهی به‌عنوان یک زینت خودنمایی می‌کند.
- فکر می‌کنید وفاداری به روش‌ها و شیوه‌های گذشته توانسته به خوشنویسی ایران کمک کند؟
واقعیت این است که با مانوس‌شدن با تکنیک‌های گذشته می‌توان در جهت تکامل و تعالی گام برداشت و شیوه‌های جدیدی را به‌وجود آورد. لذا باید گفت از تلفیق هر دو می‌توان استفاده کرد. در واقع هنر خوشنویسی همانند دیگر اقسام هنر تکامل‌پذیر بوده و این سیرتکاملی هرگز متوقف نشده و نمی‌توان انتهایی برای آن درنظر گرفت. همانگونه که علوم و تجارب بشری پیشرفتی روزافزون و خلاق داشته و هر روز پدیده‌ای نو و تازه به ظهور می‌رسد هنر نیز در گذر زمان به‌وجود آمده و برومند شده و آفرینش‌های هنری پایانی نخواهند داشت. در هنر امروز ما، نوآوری‌ها و خلاقیت‌های خوبی دیده می‌شود و علت آن وجود انتشارات و مراکزی است که با نشر و حفظ آثار هنرمندان، آنان را به نسل‌های بعدی می‌سپارند تا براساس این نوآوری‌ها حرکت‌های جدیدی را به‌وجود آورند و بدین طریق نیروی خلاق و توانا در این مسیر وسعت گرفته و بر تعداد خوشنویسان که واقعا زیبانویس هستند افزوده شود.
- آیا کسانی که به سمت خط تحریری می‌روند، می‌توانند خوشنویس خوبی هم باشند؟
آنهایی که برای فراگیری خط تحریری می‌آیند، هدفشان این است که خطشان قدری به سمت زیبایی برود، نه اینکه مطلقا خوشنویس بشوند. اغلب خوشنویس‌ها که به مراحل بالاتر می‌رسند، به جنبه اقتصادی آن هم فکر می‌کنند. البته خط تحریری به‌طرف زیبایی رفته اما هدف انجمن خوشنویسان ایران خط‌تحریری نیست.
- از رابطه جوان‌ها با خوشنویسی بگویید. اقبال از هنر خوشنویسی بین جوان‌ها چطور است؟
من این را به‌عنوان مدیرعامل انجمن خوشنویسان ایران خدمت‌تان عرض می‌کنم که خوشبختانه استقبال خوبی صورت گرفته است. نکته مهمش این است که 65 درصد آنها خانم‌ها هستند. در گذشته شاید بیش از پنج خوشنویس زن نداشتیم اما امروز حدود هزار و 200خوشنویس ممتاز زن در انجمن و بیش از هفت هزار خوشنویس مرد در این عرصه فعالیت می‌کنند. این پیشرفت به‌دلیل وجود بیش از 200شعبه انجمن خوشنویسان در سراسر کشور است که توانسته به‌شایستگی به وظیفه خود در تربیت استعدادهای جوان در زمینه خوشنویسی عمل کند که نتیجه آن استقبال از هنر خوشنویسی و فراگیر‌شدن آن در سطح کشور است. در واقع مربیان ما با عشق و علاقه‌ای که دارند توانسته‌اند با برگزاری کلاس‌های مختلف خوشنویسی در کشور، درصد بالایی از اینگونه هنرمندان را پرورش بدهند. علاوه بر این ما 14هزار خوشنویس ممتاز در سطح کشور داریم. در حال حاضر چون امکانات اجتماعی ما وسیع شده است با نسخی که می‌توانیم در اختیار نسل جدید هنرمندان بگذاریم جوان‌ها زودتر می‌توانند به آن نتیجه دلخواه برسند.در گذشته امکانات نبود و لازم بود 40سال زحمت بکشند تا به آن مرحله برسند ولی به‌واسطه همین امکانات در سن پایین‌تر هم به مرحله استادی می‌رسند. معمولا خوشنویسی اگر نظری باشد، پیشرفتش کمتر است. خوشنویس باید به عین ببیند و بعد انتقال بدهد.
- آیا می‌توان تفاوتی بین خوشنویسی زنان با مردان قائل شد؟
آنچه مسلم است اینکه زنان به‌دلیل کارهایی که در خانه انجام می‌دهند دستشان زمان نوشتن از ظرافت لازم برخوردار نیست اما مردان مراقبت بیشتری از دستانشان می‌کنند به همین دلیل خطشان ظرافت بیشتری دارد. مثلا من از دست راستم بسیار مراقبت می‌کنم و حتی کیف دستی‌ام را با دست راست نمی‌گیرم و تنها برای خوشنویسی از دست راستم استفاده می‌کنم. رعایت همین نکات باعث می‌شود که خط مردان از ظرافت بیشتری برخوردار باشد.
- چه مشکلاتی پیش روی خوشنویسی معاصر ایران قرار دارد؟
یکی از مشکلات جامعه خوشنویسی ایران این است که مربیان به گرفتن گواهینامه بسنده می‌کنند و از کسب دانش دست می‌کشند درحالی‌که باید در همه احوال حرکت و پویایی داشته باشیم و معلوماتمان را به روز کنیم و از کهنه‌پرستی دست برداریم.
لطافت و زیبایی در خوشنویسی
اساسا در دنیا ما به سه چیز مشهوریم؛ ادبیات، خوشنویسی و فرش. هنر خوشنویسی هر سه این هنرها را داراست. نوشته ما پیام دارد، بنابراین با ادبیات سروکار داریم، تذهیب دارد مثل نقش فرش که در خوشنویسی هم هست. علتش این است که خوشنویس هدفش در این است که کاری بکند تا نوشته‌هایش پیام داشته باشد. شما اگر ملاحظه کنید تمام تابلوهایی که من دارم بیشتر آنها تذهیب دارند، لذا خطوطی که می‌نویسیم سعی می‌کنیم که پیام داشته باشد. بنابراین معمولا خوشنویس وقتی به مراحل بالا می‌رسد تمام سعی و کوشش او در این است که در زیبایی به نهایت برسد و این زیبایی اگر با متن شعر تلفیق شود، چند برابر می‌شود. حالا اگر تذهیب هم در کنارش باشد باز هم زیبایی را چند برابر کرده و تکامل بالاتری پیدا می‌کند. نکته مهم‌تر اینکه خوشنویس به این خاطر مجبور است مدام مطالعه داشته باشد و به همین‌علت اغلب خوشنویس‌ها به طرف عرفان می‌روند. حتی برخی با وضو شروع به نوشتن کرده و به‌قدری به اثری که خلق می‌کنند توجه داشته و علاقه‌مند هستند که لطافت روح خوشنویس در آثارشان پیداست. یک خوشنویس وقتی به این مراحل می‌رسد، تمام حالات او با شادی و نشاط همراه می‌شود. این انتقال نشاط وقتی به جامعه سرایت می‌کند، این ارتباط همه‌گیر می‌شود.
